دکتر روحانی در سفر به ژاپن در روز جمعه 29 آذرماه با مقامات این کشور دیدار کرد. در مورد اهداف این سفر احتمالات زیادی مطرح‌شده است. مذاکره با آمریکا، برداشتن موانع فروش نفت، مبادله زندانیان و امنیت منطقه‌ای از جمله اهداف اعلامیِ رسانه‌ها در مورد این سفر است. در ادامه به برخی از احتمالات مهم در مورد این سفر خواهیم پرداخت.
 
1. مذاکره ایران و آمریکا
اولین احتمالی که در مورد سفر دکتر روحانی به ژاپن مطرح ‌شده به مذاکره ایران و آمریکا برمی‌گردد. برخی رسانه‌ها معتقدند که  ایران و آمریکا در ژاپن به دنبال یک توافق با هدف از سرگیری مذاکرات هستند. از این نگاه، ژاپن که از متحدان نزدیک آمریکاست با ایران نیز روابط خوبی دارد و به دنبال ناکامی فرانسه و شخص امانوئل مکرون در کاهش تنش‌ها و میانجی‌گری بین ایران و آمریکا اکنون به نظر می‌رسد که توکیو بیش از دیگر کشورها در این خصوص شانس موفقیت هرچند نسبی داشته باشد. این رسانه‌ها سفر دکتر روحانی به ژاپن را ادامه سفر نخست‌وزیر این کشور به ایران ارزیابی کرده‌اند. برخی معتقدند که مهم‌ترین اهرم ژاپن برای ایجاد تغییر در تنش فزاینده ایران و آمریکا، اعتماد و احترامی است که نزد طرفین دارد. ژاپن متحد آمریکاست و کشوری مورد اعتماد و احترام در میان سیاستمداران و جامعه ایرانی. با این ‌وجود «علی ربیعی» سخنگوی دولت دکتر روحانی اعلام کرده که سفر دکتر روحانی به ژاپن ارتباطی به مذاکره با آمریکا ندارد.
 

2. متقاعد کردن ژاپن به خرید نفت
ژاپن سومین اقتصاد بزرگ دنیا است و نیازمند آن که همیشه بتواند منابع انرژی خود را تأمین کند و مسیرهای انتقال این انرژی را نیز تضمین کند. از این‌رو، تنوع‌ بخشی به منابع انرژی ژاپن، ستون اصلی برنامه‌ریزی انرژی این کشور محسوب می‌شود به ‌خصوص با توجه به اینکه ژاپن بخش زیادی از نفت خود را از منطقه خاورمیانه تأمین می‌کند. ژاپن از زمان ملی شدن صنعت نفت مشتری نفت ایران است و دست‌انداز‌های سیاسی همچون جنگ و تحریم‌های یک‌جانبه نتوانسته این مشتری خوش‌حساب را از خرید نفت ایران منصرف کند. با وجود این تحریم‌های اخیر آمریکا به دلیل فشار بر شرکت‌های خصوصی ژاپنی و فراهم آوردن زمینه ناامنی در منطقه باعث توقف این روند شده است. از این زاویه سفر رئیس‌جمهور به ژاپن با هدف اقناع ژاپن به از سرگیری خرید نفت ایران است. دکتر عراقچی معاون وزیر خارجه در این مورد اعلام کرده که امیدواریم ژاپن خرید نفت از ایران را از سر بگیرد، ژاپن خریدار قدیمی نفت خام ایران است، اما خرید نفت را به دلیل همراهی با تحریم‌های آمریکا متوقف کرده. البته «محمدحسین ملائک» سفیر پیشین ایران در چین، ضمن رد امکان چنین سناریویی تأکید کرده که بعید است گشایشی در بحث فروش نفت ایجاد شود. زیرا این مسئله در تضاد با سیاست‌های آمریکاست.
 
3. امنیت کشتیرانی
خلیج‌فارس برای ژاپن از اهمیت زیادی برخوردار است. 80 درصد نفت موردنیاز ژاپن از این منطقه تأمین می‌شود. به همین دلیل، امنیت کشتیرانی برای ژاپن بسیار مهم است. پس از طرح آمریکا برای تشکیل ائتلافی دریایی در خلیج‌فارس، ژاپن از جمله کشورهایی بود که به درخواست واشنگتن پاسخ منفی داده و به این ائتلاف نپیوسته است. در مقابل دولت شینزو آبه‌ قرار است یک طرح بحث ‌برانگیز برای اعزام نیروی دریایی به آب‌های خاورمیانه را تصویب کند. طبق سخنان دکتر روحانی پیش از عزیمت به ژاپن، یکی از محور‌های گفت‌وگو با ژاپن بحث امنیت کشتیرانی خواهد بود. از این زاویه دکتر روحانی تلاش خواهد کرد تا ژاپن همچنان در برابر درخواست‌های آمریکا برای پیوستن به ائتلاف دریایی مقاومت کند.
 

4. تداوم روند مبادله زندانیان ایران و آمریکا
اخیراً تبادل زندانی بین ایران و آمریکا صورت گرفت. سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به تبادل زندانی بین ایران و آمریکا و احتمال تداوم آن در آینده گفت: «بعد از آزادی زندانی ایرانی در آمریکا، آقای ظریف پیشنهاد نقل‌وانتقال به‌ ‌صورت بسته را در توییت خود مطرح کردند و اکنون هم بعد از مبادله ما آماده هستیم تا همه گروگان‌هایی که ما در آمریکا داریم مبادله کنیم و توپ در زمین آمریکاست.» از این منظر نیز احتمال دارد تبادل زندانیان دیگری بین ایران و آمریکا در سفر دکتر روحانی به ژاپن بررسی شود.
 
5. آزاد کردن پول‌های بلوکه‌شده ایران
حدود 19 میلیارد دلار از اموال ایران در بانک‌های ژاپن به دلیل تحریم‌های آمریکا بلوکه ‌شده است. بنابراین یکی از احتمالات این است که در سفر دکتر روحانی در مورد سرنوشت این اموال بلوکه ‌شده نیز رایزنی‌هایی صورت بگیرد. برخی رسانه‌ها نوشته‌اند، شاید ژاپن درزمینه نادیده گرفتن بخشی از تحریم‌های واشنگتن علیه تهران با مقام‌های کاخ سفید هماهنگی‌هایی را صورت داده و پنجره‌هایی را باز گذاشته باشد. «المانیتور» با اشاره به دارایی‌های فراوان بلوکه‌ شده ایران در ژاپن اعلام کرده که  جایگاه رهبران ژاپن و فرانسه متفاوت است. مکرون اگر هم در زمینه کاهش تنش با چراغ سبز ترامپ، موفقیتی را کسب می‌کرد، مشخص نبود که چه منابع مالی را باید به ایران انتقال دهد. اما ژاپن می‌تواند با ارائه یک بسته مالی، در کمترین زمان با انتقال پول‌های ایران به تهران، گام فوری را بردارد.
 
سخن پایانی
سفر دکتر روحانی حتی بدون در نظر گرفتن هیچ‌کدام از احتمالات فوق، مهم است. چراکه در 19 سال اخیر این سفر سابقه نداشته و می‌تواند نشان‌دهنده گام مهمی در جهت شکست تلاش‌های آمریکا برای انزوای ایران دانست. با این ‌حال با توجه به وابستگی ژاپن به آمریکا بسیار بعید است، در زمینه فروش نفت و آزادسازی اموال ایران در ژاپن، موافقت‌هایی صورت بگیرد. اما به نظر می‌رسد که آمریکا سعی دارد تا از طریق ژاپن، ایران را وادار به توقف گام‌های کاهش تعهدات برجامی کند. این‌که واشنگتن در این مورد با چه سازوکاری قرار است تهران را این مورد متقاعد کند، بستگی به مذاکرات مربوط به دیدار نخست‌وزیر ژاپن با رئیس‌جمهور ایران دارد. در کل تمام مسائل بررسی‌شده در ردیف اولویتها و امکانات و توانایی‌های هر دوطرف است که امیدواریم حداکثر منافع برای ایران باشد و راهی به سمت توسعه و پیشرفت پایدار دیپلماسی ایران باشد.
محمدرضا مرادی